Strojenie pianin i fortepianów

temperacja podstawowe rodzaje strojenia intonacja młotków

Ile dźwięków trzeba nastroić? Najczęściej 85 – 88, choć bywa że w większych fortepianach jest tych dźwięków 92. Dźwięki układają się w oktawy: subkontrę, kontrę, wielką, małą, razkreślną, dwukreślną, trzykreślną, czterokreślną i pięciokreślną (skrajne dźwięki w subkontrze i pięciokreślnej używa się rzadko ze względu na trudności w rozróżnianiu ich wysokości). Jak są poukładane i kto je poukładał?

Pierwszym teoretykiem, któremu udało się udowodnić układ dźwięków do dziś obowiązujący był Pitagoras (!). Okazało się jednak, że w stroju pitagorejskim zabrakło 1/9 tonu, aby zamknąć ją w szereg dwunastu równych półtonów. Ta różnica została nazwana komatem pitagorejskim.

Właśnie zadaniem stroiciela jest rozmieścić ową 1/9 na 12 półtonów tak, aby strój się zamknął. Cel ten można osiągnąć jedynie przez „zafałszowanie” interwałów (interwał jest odległością pomiędzy dwoma dźwiękami). Przykładowo kwinta czysta – odległość od pierwszego do piątego stopnia nie może brzmieć całkowicie zgodnie, to znaczy wybrzmiewać bez zdudnień – stroiciel musi ją zawęzić do osiągnięcia jednego zdudnienia. Jednak zdudnienie osiągamy również rozszerzając kwintę. Ocena czy kwinta jest zwężona, czy rozszerzona zależy od słuchu stroiciela. Dlatego tak trudnym zadaniem jest temperacja stroju, gdyż tak właśnie nazywa się czynność wyrównywania półtonów. W rejestrze tenorowym znajduje się strefa temperacji. Właśnie od właściwego ułożenia półtonów w tej strefie zależy późniejszy całościowy efekt nastrojenia pianina lub fortepianu.

Jak przebiega temperacja ?

Zadanie jest skomplikowane i wymaga chociaż elementarnej teorii muzyki. Oczywiście nawet w przypadku znajomości podstawowych zasad teperowania stroju przez amatora będzie prawdopodobnie zadaniem arcytrudnym lub niewykonalnym. Oto jedna z metod - strojenie kwintami i oktawami. Rozpoczyna się w oktawie razkreślnej i dwukreślnej według poniższego schematu:

Ostatni z interwałów, o ile wszystkie poprzednie zostały dobrze wytemperowane, powinien wybrzmieć jednym zdudnieniem – jest więc tylko interwałem sprawdzającym. Jeśli brzmienie jest inne należy poruszać się krokami przeciwnymi do dokonanej temperacji lub zacząć niestety od nowa, zależnie od miejsca, w którym jeden z interwałów brzmi nieprawidłowo. Kolejnym sprawdzeniem jest wynik współbrzmienia dostrojonego w oktawie dźwięku F do wytemperowanego wcześniej f¹ i wysłuchanie współbrzmienia decymy a¹ – F. Współbrzmienie to powinno dać liczbę 6 – 7 zdudnień na 2 sekundy. Należy zaznaczyć,że w międzyczasie trzeba dostroić do identycznej wysokości z temperowaną struny drugie i trzecie w chórach rejestru wiolinowego oraz drugie w tenorowym.

Oprócz wyżej opisanej metody są jeszcze inne: kwintowo – kwartowa, kwartowo - kwintowa oraz tercjowo – kwartowo - kwintowa. Są one jednak dużo trudniejsze i wymagają większego doświadczenia, ponieważ przykładowo kwarta w takiej metodzie ma osiągnąć siedem zdudnień w ciągu pięciu sekund.

Podstawowymi rodzajami strojenia pianin i fortepianów są:

1. strojenie zachowawcze – bieżące – bez podwyższania ogólnego stroju
2. z podwyższeniem ogólnego stroju do wysokości a = 440 Hz
3. strojenie po zdjęciu strun i wymianie kołków strojeniowych
4. j.w. + po wymianie ramy żeliwnej
5. strojenie po wymianie całego naciągu strunowego.

Ad. 1. Ten rodzaj strojenia ma zastosowanie, gdy ogólny strój pianina lub fortepianu nie został naruszony, najlepiej gdy nie przekroczył ¼ tonu.

Ad. 2. Sprawę komplikuje w tym przypadku niechybne osiadanie ogólnego, już podciągniętego stroju . W miarę zwiększania naciągu na kolejnych strunach osnowa „siada” pod wpływem sumującego się naciągu i już nastrojone uprzednio struny tracą swoje naprężenie i ustaloną częstotliwość. Zjawisko powstałe najczęściej jako skutek zaniedbania cyklicznych terminów strojenia, jak również w przypływie niewłaściwie pojętej oszczędności lub niefrasobliwości. Zdarzają się użytkownicy, którzy zlecają strojenie raz na kilkanaście lat! Potem są zdziwieni, że strojenie trzeba przeprowadzić dwukrotnie w odstępie 6 – 10 dni i jest niespodziewanie drogie.

Ad.3. W tym przypadku jeszcze nie wyciągnięte struny stroi się nie poprzez tzw „ćwikowanie”, czyli szarpanie palcem w trakcie naciągania do wysokości pół tonu powyżej stroju kamertonowego.

Ad. 4. Po przełożeniu strun i ramy instrument należy przestroić czterokrotnie: od ćwikowania kolejno poprzez pierwsze, drugie do strojenia trzeciego - czyszczącego. Ten proces powinien trwać 15 – 20 dni, aby całkowicie ustabilizowały się wszelkie obciążenia pracujących zespołów

Ad. 5. Wymiana całego naciągu wymaga wymienionych w punkcie powyżej czynności z różnicą w czasie, który powinien wynosić 20 – 50 dni.

Czy wobec opisanych rodzajów strojenia zasadne jest najczęściej zadawane telefoncznie pytanie klienta: ile kosztuje strojenie? Tą czynnością, samą w sobie bardzo skomplikowaną, kończy się najczęściej cały cykl prac remontowych i regulacyjnych. Najczęściej, ponieważ w przypadku zużytych młotków lub nierównego brzmienia należy przeprowadzić jeszcze jeden etap prac: intonację młotków, czyli nakłuwanie igłami filcowych młotków. Oszczędzając sobie zbyt fachowego i długiego opisu czynności warto zapoznać się jedynie z poniższą ilustracją obrazującą niektóre sposoby nakłuwania młotków specjalnymi przyrządem, zwanym intonierką.

Niektóre ze sposobów intonowania młotków – kierunki nakłuwania igłami.

Jeżeli młotek wydobywa dźwięk głuchy, pozbawiony dostatecznej ilości alikwotów, należy przeprowadzić czynność jego utwardzenia –przez prasowanie młotka specjalnym żelazkiem lub zastosowanie środków chemicznych.